Rruga për në shtëpi – të blesh dhe të shesësh banesë në Suedi

Në Suedi ka kryesisht tri forma të zakonshme banimi:  

1. Pasuri e paluajtshme – Ti banon në shtëpinë tënde, në truallin tënd. Nëse e zgjedhë të blesh shtëpinë tënde, në tokën tënde, atëherë ti vendosë dhe ke përgjegjësi për ato, kryesisht për gjithçka që ka të bëjë me banimin tënd.
   
   

2. Apartament me të drejtë banimi  –Ti banon në një apartament dhe e gëzon të drejtën e banimit aty. Ti dhe banorët e tjerë në atë ndërtesë, jeni pronar të pasurisë se paluajtshme dhe se bashku e përbëni një shoqatë të përbashkët të quajtur, shoqata e atyre me të drejtë banimi.
   
   

3. Apartament me të drejtë marrje me qira – Ti banon në një apartament dhe banesën e ke me qira. Ka edhe shtëpi të marrësh me qira , po më e zakonshme është që të marrësh një apartament me qira dhe e paguan një shumë të caktuar mujore.

Përveç formave më të zakonshme të banimit ka edhe mënyra të tjera banimi. Ka për shembull apartamente pronari, një koncept ku je pronarë i apartamentit tënd, pa ndonjë shoqatë të përbashkët. Kjo i ngjanë një formë banimi që e gjen në shumë vende të tjera, por kjo nuk është e zakonshme në Suedi. Një formë tjetër është arendë çka do të thotë se ti je pronar i shtëpisë por jo edhe pronar i truallit ku qëndron shtëpia, por e merr me qira truallin nga pronari i tokës.

Nëse zgjedh të banosh në apartament me të drejtë banimi, atëherë ti njëkohësisht je anëtar i shoqatës së atyre me të drejtë banimi  dhe atëherë vendos për pasurinë e paluajtshme, bashkë me të tjerët në shoqatë. Ti vendosë vetëm për hapësirat brenda mureve të tua, por edhe aty mund të jetë kështu që shoqata të miratojë disa riparime ose rikonstruktime.                                                                                                                              
Mund të jetë dallim i madhe se çka pritet nga ti si anëtar, varësisht se sa anëtarë dhe sa banesa i ka shoqata. Thjeshtë mund të thuhet që sa më e vogël të jetë shoqata, aq më shumë ti si anëtar duhet të angazhohesh. Në një shoqatë më të madhe nuk kërkohet aq shumë angazhim, por kjo, po ashtu, do     të thotë më pak mundësi për të ndikuar në veprimtarinë e shoqatës. Është me rëndësi të dish, para se  të vendosësh, se ku dhe si dëshiron të banosh.

Të gjithë sekserët e pasurive të paluajtshme në Suedi janë të arsimuar me shkollë të lartë dhe ata   duhet të jenë të regjistruar tek një organ mbikëqyrës shtetëror, Kontrolli i sekserëve të pasurive të paluajtshme. Veprimtaria e sekserëve rregullohet përmes një ligji të veçantë, Ligji mbi sekserët e pasurisë së paluajtshme, prandaj nuk ka nevojë për juristë ose avokatë për të përmbyllur një blerje     të banesës në Suedi. Është sekseri i cili është përgjegjës për të përpiluar dokumentet e nevojshme    dhe juridikisht janë të përshtatshëm, me rastin e një marrëveshje të shitblerjes së një banese.

Në Suedi shitësi e angazhon dhe e paguan sekserin. Sekseri ka shpesh të drejtën ekskluzive të shes   një banesë e cila rregullohet përmes një marrëveshje me të drejtë ekskluzive. Është pra shumë e jashtëzakonshme që e njëjta banesë ka me shumë sekserë. Sipas ligjit, sekseri është i detyruar të  mbroj interesat e të dy palëve, prandaj nuk ka nevojë për sekserë, për blerësin në Suedi.

Sekseri përgjigjet për ndërmjetësimin e banesës, t´i bashkojë blerësin dhe shitësin dhe, po ashtu, duhet të angazhohet që shitësi t´i tregoj çdo gjë që ka nevojë të di blerësi në lidhje me banesën. Pra, është përgjegjësia e sekserit të përmbledhë informacionin e duhur dhe t´ia përcjell blerësit atë informacion. 

Në Suedi ekziston kushti se sa ti duhet të shlyesh huan e banesës, kushti i shlyerjes, si dhe një rregull që do të thotë, se ti nuk mund të huazosh më shumë se 85 për qind të vlerës së banesës, një tavan i huas për banesë. Një këshillë është që të flasësh me banka të ndryshme, ashtu që të jesh i mirë informuar në lidhje me këto rregulla dhe çfarë alternativash ke kur ti planifikon të blesh një banesë. Kujdesu edhe që ti të sigurosh me shkrim një premtim të huas, herët gjatë procesit. Nëse ti ke nevojë të huazosh para për të blerë banesën, sekseri do të pyes ty në lidhje me këto, atëherë kur fillon dhënia e ofertave ose para se të shkruani kontratën.

Ka mënyra të ndryshme kërkimi të banesave dhe të gjesh banesën tënde të ardhshme mund të merr kohë. Në rrjet ka shumë uebfaqe të cilat ta lehtësojnë kërkimin efikas të banesave. Faqet më të njohura për kërkim të banesave janë Hemnet.se dhe Booli.se, por ti mund të shikosh drejtpërdrejt në uebfaqet e sekserëve. Në këto faqe gjen statistika të bollshme mbi çmimet dhe numra krahasues që mund të jenë të përdorshëm. Një këshillë e zgjuar është të vizitosh zonat e ndryshme të banimit dhe të shkosh e të shikosh shumë banesa.

Forma më e zakonshme e shikimit të banesës në Suedi është i ashtuquajtur shikimi i hapur. Kjo do të thotë se sekseri tregon në shpalljen e vet se kur do të bëhet shikimi i banesës dhe të gjithë spekuluesit   e mundshëm janë të mirëseardhur të vizitojnë banesën atë datë dhe atë orë të caktuar. Në shumicën e rasteve ka, po ashtu, mundësi të caktosh një kohë të veçantë, për të shikuar banesën, bashkë me sekserin. 

Një dukuri e cila është bërë shumë e zakonshme është që spekuluesit kërkojnë shikim paraprak të banesës, pra që të vijnë e ta shohin banesën, tashmë para se të bëhet shikimi i hapur. Në disa raste mund të rezultojë që banesa të shitet, para se të ndodhë shikimi i hapur i saj. Spekuluesit kanë pra mundësi të japin oferta për banesën, në çdo kohë dhe shitësi mund të zgjedh të pranojë një ofertë dhe ta shes banesën, edhe para mbajtjes së shikimit të shpallur të banesës. Nëse ti je tejet i interesuar për një banesë të caktuar, do të ishte gjë e zgjuar të njoftosh sekserin për këtë, që më herët.

Gjatë shikimit të banesës është me rëndësi që ta marrësh qetë e ta kontrollosh banesën me kujdes. Si blerës ti ke vërtet për detyrë ta kontrollosh banesën, të ashtuquajtur detyrim të kontrollimit. Kjo do të thotë, se ti pas nënshkrimit të kontratës, nuk mund të kërkosh përgjegjësi nga shitësi për defektet e të metat e mundshme të banesës, të cilat ti është dashur ti zbulosh. Mund të jetë e vështirë të bësh një kontrollim të detajuar gjatë një shikimi të hapur të banesës, prandaj do të ishte e zgjuar të lutesh për një shikim të veçantë. Atëherë mundesh në qetësi vet të shikosh dhe të kontrollosh shtëpinë, para se ta vendosësh për ta blerë atë.

Jo shumë rrallë ndodhë që, përveç kësaj, të kesh ndihmën e një inspektori profesional për ta kontrolluar banesën. Inspektori profesional kontrollon gati çdo gjë, por ka edhe gjëra që nuk përfshihen nga një inspektim normal. Inspektori profesional të tregon se cilat pjesë përfshihen nga inspektimi dhe cilat gjëra duhet ti vet t´i kontrollosh.

Shitësi mundet, po ashtu, të zgjedh të inspektojë banesën, para se të shpallet ajo në treg të shitjes. Si blerës i një banese të këtillë, të jepet një procesverbal nga inspektimi. Kjo është efikase dhe mënyrë e rehatshme, por edhe në këto raste, është me rëndësi si blerës, të kontrollosh edhe ato pjesë të cilat nuk përfshihen në procesverbal.

Nëse ti do të blesh një apartament me të drejtë banimi, ti, po ashtu, duhet të informohesh mbi ekonominë e shoqatës. Shpesh raportohet ekonomia në një prospekt që ti merr me rastin e shikimit të banesës, por shikoje të njoftohesh me raportin e fundit vjetor dhe rregulloren e shoqatës. Nëse nuk ke përvojë të lexosh raportet vjetore, atëherë do të ishte mirë të kërkosh ndihmë. Nëse ti, p.sh. do të huazosh para për blerjen e banesës, banka mund të ndihmojë ty, për të kontrolluar ekonominë e shoqatës.

Ndodhë relativisht shpesh që të jepen oferta, çka rezulton që çmimi i shënuar në shpalljen e banesës, tejkalohet. Por, edhe mund të del një çmim më i ulët përfundimtar. Për shumicën e banesave të reja (sapondërtuara) caktohet një çmim fiks, atëherë vlen rregulli i rendit, ku ai që ka lajmëruar interesimin, i ofrohet së pari mundësia për ta blerë banesën.

Një ofertë në Suedi nuk të lidh ty që ke ofertuar. Oferta nuk të lidh (detyron), para se të shitësi e blerësi të firmosin marrëveshjen e blerjes. As shitësi nuk është i detyruar ta shes banesën për një çmim të caktuar, por ai mund të zgjedh të tërheq prapa shitjen e banesës, në çdo kohë gjatë procesit, para se të firmoset një marrëveshje. Përveç kësaj, shitësi mund të zgjedh të shes banesën një ofertuesi i cili nuk ka dhënë ofertën më të lartë.

Sekseri është i detyruar të paraqes shitësit, të gjitha ofertat e arritura, para se të firmoset kontrata. Sipas ligjit suedez sekseri duhet të përpiloj një listë mbi të gjithë ofertuesit dhe ofertat e dhëna. Kjo listë i jepet blerësit dhe shitësi njoftohet për këto me rastin e ditës së hyrjes atëherë kur sekseri e dorëzon librin e tij të shënimeve.

Në kontratë caktohet se çka vlen për atë shitblerje. Për shembull, se kur duhet të bëhet pagesa. Në  rend të parë, paradhënia. Në rastet normale ke zakonisht shtatë deri në dhjetë ditë afat për të paguar  një paradhënie, që zakonisht është 10 për qind e çmimit të blerjes. Pjesa tjetër e çmimit të blerjes paguhet ditën e hyrjes në banesë.

Në kontratë rregullohet edhe çka përfshihet në blerjen, përveç gjërave që llogariten normale për një shitblerje. Lexo me dëshirë kapitullin, Çka përfshihet në banesë ose e pyet sekserin tënd nëse ti nuk   je i sigurt.

Në një kontratë të shitblerjes shkruhen kushtet e mundshme për blerjen e banesës. Ndonjëherë mund  të bëhet fjalë për kushtet e huas për banesë ose për një inspektim të banesës. Kur bëhet fjalë për banesa me të drejtë banimi, atëherë është p.sh. gjithmonë një kusht, që blerësi duhet të jetë i pranueshëm për shoqatën dhe ai/ajo të bëhet menjëherë anëtar i shoqatës. Kur e shkruan kontratën, atëherë sekseri e dokumenton identitetin e blerësit, një detyrim i paraparë me ligj.

Në disa raste mund të përjetohet stresuese të firmosësh një kontratë. Një këshillë është të flasësh me sekserin, nëse ke diçka për të pyetur në prag të nënshkrimit të kontratës. Nëse ti edhe më tutje ndjehesh   i pasigurt, dot ë ishte veprim i zgjuar, ta lutësh një mik të të shoqëroj ose e angazhon një përkthyes, pikërisht për momentin kur do të shkruash kontratën.

Periudha në mes të kontratës dhe hyrjes në banesë është një kohë e mirë për t´u përgatitur – shitësin për ta liruar një shtëpi si dhe blerësin për të ardhur në shtëpinë e re.

Pastrimi i banesës me rastin e shpërnguljes është diçka që ju përket të dy palëve dhe kjo është qartë e rregulluar në kontratë. Një pastrim i banesës me rastin e shpërnguljes është një punë shumë e madhe dhe është e vështirë ta bësh atë vet. Si shitës duhet të dish se çfarë përmasash ka pastrimi i banesës me rastin e shpërnguljes dhe më pas të marrësh vendim, se a do t´i drejtohesh një firme pastrimi apo jo.

Nëse prishet diçka në banesë, si pasojë e përdorimit normal dhe të vjetrimit, në mes të kohës së shitjes dhe ditës së hyrjes në banesë, rëndomtë është rregull që blerësi i heq shpenzime. Por, nëse prishet ose keqësohet dukshëm diçka, si pasojë e pakujdesisë së shitësit, ose për shkak të një aksidenti, zakonisht për këtë përgjigjet shitësi, që të rivendosë ose të ndërrojë atë që është prishur.

Dita e hyrjes në banesë është ajo ditë kur ti e paguan shumën e çmimit të blerjes dhe i merr çelësat e shtëpisë së re. Tani ti ke përgjegjësinë e plotë për banesën e re. Pavarësisht nëse ti faktikisht hyn apo jo atë ditë apo në ndonjë rast të mëvonshëm.  Që nga data e hyrjes në banesë, preferohet të sigurosh banesën.  

Ditën e hyrjes në banesë takohen blerësi dhe shitësi në zyrë të sekserit ose tek banka e blerësit. Gjatë takimit, sekseri ua prezanton dokumentin përfundimtar shitësit dhe blerësit. Sekseri ka, po ashtu, kontakt me bankën e blerësit dhe të shitësit, ashtu që çdo gjë të shkojë siç duhet. Më në fund, sekseri dorëzon një libër shënimesh ku përshkruhen momentet e ndryshme që ka bërë sekseri gjatë detyrës që ka pasur. Në dokumentim përfshihet edhe lista e ofertave, që tregon se kush ka marrë pjesë në dhënien e mundshme të ofertave. 

Çka është pajisje e një banese, të cilat përfshihen në banesën e blerë, kjo gjë është e rregulluar me ligj në Suedi. Shembuj të pajisjeve që zakonisht lihen në banesë janë, gardërobat, stufa/soba, frigoriferi, frigoriferi për ngrirje, makina për larjen e rrobave dhe makina për tharjen e rrobave. Pyet me dëshirë sekserin tënd për informacion më të hollësishëm. Shitësi mund të bëjë përjashtime nga këto rregulla. Atëherë është me rëndësi që këto gjëra të shfaqen herët gjatë procesit, me dëshirë para shikimit të banesës. Se çka do të përjashtohet, kjo gjë rregullohet më pas përmes marrëveshjes, e cila shkruhet në mes shitësit dhe blerësit. 

Edhe në rastin e një shitblerje më të mirë, mund të lindin pikëpyetje përgjatë procesit. Nëse del në shesh, p.sh. diçka që ti si blerës nuk e ke pritur, atëherë ti menjëherë duhet t´i drejtohesh shitësit. Në këto raste, sekseri mundet vetëm të udhëzoj dhe të informoj të dy palët, por ai nuk mund të veproj as në anën e blerësit ose të shitësit. Pyet me dëshirë sekserin tënd, cilat rregulla vlejnë dhe si duhet të veprosh për zgjidhjen e problemeve të mundshme.

Ndërkaq, nëse ti mendon se sekseri ka bërë gabim, atëherë mund t´i drejtohesh atij. Nëse ti akoma je    i pakënaqur pas kontaktit të parë, atëherë duhet t´ia dorëzosh sekserit një reklamim me shkrim. Dokumentoje procesin p.sh. duke ndërmjetësuar reklamimin përmes letrës ose e-postës. Nëse ju, megjithatë, nuk bini dakord, ti si konsumator mund të kërkosh që çështja jote të provohet nga Tregu    i pasurive të paluajtshme dhe Pleqësia e reklamimeve.  

Kështu veprohet për të blerë një banesë me të drejtë banimi. Këtu mund të ndjekësh hapat e ndryshëm - që nga lajmërimi i interesimit për një banesë, deri sa ajo të jetë e gatshme, për t´u shpërngulur dhe për të hyrë në të.

Në kryerje e sipër
Në kryerje e sipër do të thotë se projekti i banesave është në fazën parapërgatitëse në prag të shitjes së ardhshme të ndërtimit. Bëje që tani një lajmërim interesimi për projektin, ashtu që të marrësh më shumë informacion për planet e projektit.
Ti, po ashtu, mund të marrësh informacion se a duhet të bësh diçka që të jesh i përgatitur kur të filloj shitja, p.sh. tek disa ndërtues banesash kërkohet të jesh i regjistruar tek ata si blerës i mundshëm, meqë ata drejtojnë vendin e mundshëm të radhës me rastin e ndarjes së banesave.

Për shitje
Kur të kryhet përpunimi i regjistrave të mundshëm të të interesuarve, ju ofrohen banesat e mbetura duke i publikuar ato në uebfaqe. Projektet e reja të ndërtimit, prezantohen zakonisht në lokalet e veçanta të ekspozimit, ose në zyrë të sekserit ose në afërsi të vendit të ndërtimit.

Kontakto sekserin përgjegjës, për të marrë informacion se si shkon shitja e projektit aktual.

Nënshkruaj marrëveshjen e rezervimit/marrëveshjes paraprake
Nëse të ofrohet një banesë të cilës i thua po, atëherë është koha të nënshkruash një marrëveshje të rezervimit, si alternativë nënshkruan një marrëveshje paraprake. Në këtë fazë, rekomandojmë që ti të lexosh gjendjen tënde ekonomike dhe të kesh marrë një premtim për huan përmes bankës tënde.
Nëse dëshiron ndihmë për kontakt me një bankë, e pyet sekserin përgjegjës të projektit.

Marrëveshje rezervimi
Marrëveshja e rezervimit është një formë e lajmërimit të interesimit dhe këtë e nënshkruan bashkë me ndërtuesin e banesës. Kjo gjë bëhet shpesh në një fazë të hershme të projektit, atëherë kur shfaq interesimin për të hulumtuar tregun. Marrëveshja e rezervimit nuk të lidhë juridikisht dhe shkurt kjo do të thotë që zotëria i ndërtimit ta rezervon një banesë të caktuar, kundrejt një takse të rezervimit. Taksa është një pjesë e shumës së përgjithshme dhe zbritet kur të kryhet pagesa përfundimtare.

Në këtë fazë, ti si blerës mund të tërhiqesh nga blerja dhe të kthehet taksa e rezervimit, me përjashtim të shumës që i përgjigjet kostos së administrimit.

Marrëveshja paraprake
Marrëveshja paraprake të lidh ty me shoqatën e sapoformuar të banesave me të drejtë banimi, ku ty të lidh që ta blesh banesën. Në këtë fazë, ka një pasqyrë ekonomike e llogarisë së kostos, e cila tregon koston e llogaritur të blerjes nga shoqata të pasurisë së paluajtshme si dhe llogaritja e kostos së menaxhimit dhe të kapitalit. Kostoja llogaritet dhe parakushtet mund të ndryshohen, kur bëhet fjalë p.sh. për kontributin, pra çmimin e blerjes, taksën mujore dhe shpërnguljes. Ndërkaq, ekziston një rregull ligjor i cili e mbron blerësin ndaj ndryshimeve të pa arsyeshme, të cilat në disa raste i jep të drejtë blerësit të tërhiqet nga blerja.

Meqë marrëveshja paraprake të lidh juridikisht, blerësi nuk mund të tërhiqet nga blerja për arsye të tjera, përveç në rast të ndryshimeve të pa arsyeshme. Kjo llogaritet si shkelje e marrëveshjes e cila mund të shpie të paguash dëmshpërblim. Nëse shoqata ka leje nga Enti i regjistrimit të ndërmarrjeve për të pranuar paradhënie, ata kanë të drejtë të lidhin marrëveshje që ti të paguash paradhënien shoqatës, me rastin e nënshkrimit të marrëveshjes. Lartësia e paradhënies mund të ndryshoj. Nëse ti në një fazë të mëhershme ke paguar taksën e rezervimit, në llogari përfshihet edhe kjo shumë.

Me rastin e nënshkrimit të marrëveshjes paraprake, atëherë shoqata e banesës me të drejtë banimi bën një shqyrtim të anëtarësimit tënd, ndërkaq formalisht nuk pranohesh si anëtarë në shoqatë, para se të vihet banesa në dispozicion.

Zgjedhja e arredimit
Në shumë raste, jo në të gjitha rastet, projektit të banesave ju ofrohet mundësia të marrin pjesë e të ndikojnë arredimin e banesës së re. Mundësitë e përzgjedhjes dhe dallimet e kostos ndryshojnë nga njëri projekt në projektin tjetër. Kontakto sekserin përgjegjës, për të marrë informacion se si shkon puna me projektin aktual.

Marrëveshja e vënies (së banesës) në dispozicion
Kur shoqata e banesave me të drejtë banimi harton një plan ekonomik dhe ajo ka marrë leje nga Enti i banimit, për të vënë në dispozicion banesën me të drejtë banimi, atëherë ti e nënshkruan një marrëveshje të vënies në dispozicion me shoqatën e banesave me të drejtë banimi dhe kjo bëhet zakonisht, disa muaj para shpërnguljes e hyrjes në banesë. Në shumë raste, ti paguan një pjesë të parave, por edhe kjo shumë mund të ndryshoj dhe paradhënia e mundshme e mëhershme të llogaritet ty. Kur të nënshkruash marrëveshjen e vënies në dispozicion të banesës, ti juridikisht bëhesh pronar i apartamentit.

Të dhënat e planit ekonomik tashmë janë definitiv dhe kostoja e llogaritur nga marrëveshja paraprake, tani konfirmohet. Blerësi, në këtë fazë, nuk mund të tërhiqet nga blerja, por kjo llogaritet si shkelje e marrëveshjes e cila mund të rezultojë në dëmshpërblim.

Para se shoqata të nënshkruaj marrëveshjen e vënies në dispozicion, ajo shqyrton nëse ti mund të pranohesh si anëtar i shoqatës. Nëse ti më herët ke nënshkruar një marrëveshje paraprake, atëherë me atë rast është shqyrtuar kjo gjë, por vetëm tani pranohesh formalisht si anëtar.

Është koha që ta shesësh banesën tënde të tanishme
Nëse ke për qëllim ta shesësh banesën e tanishme, atëherë është koha të përgatitësh një gjë të tillë. Ne të ndihmojmë të përpilosh një plan të shitjes, ashtu që ajo gjë të përputhet me shpërnguljen dhe hyrjen në banesën e re.

Banesa jote e re del në dukje
Gjatë kohës që banesa jote e re del në dukje, atëherë do të marrësh informacion të vazhdueshëm se si ecën puna dhe në disa projekte mund të marrësh ftesë të vizitosh vendin e ndërtimit, në kohë veçanërisht të caktuara.

Inspektimi
Para se të hysh në banesën tënde të re, bëhet një inspektim përfundimtar nga një inspektor i pavarur, i cili e vlerëson se a është bërë ndërtimi në mënyrë profesionale. Palët janë ndërtuesi i banesës dhe shoqata e banesave me të drejtë banimi.

Në shumë raste, ti si blerës i banesës ke mundësi të jesh i pranishëm dhe atëherë mund të kontrollosh, përzgjedhjen tënde ashtu siç ke zgjedhur, pasi që kjo nuk përfshihet nga inspektimi përfundimtar.

Më në fund erdhi koha e hyrjes
Nëse më herët në marrëveshjen e vënies në dispozicion, nuk është bë e ditur data e hyrjes, për këtë duhet të njoftohesh, jo më vonë se tre muaj, para ditës së hyrjes. Pagesa përfundimtare bëhet shpesh disa ditë para ditës së hyrjes (në banesë), ndërkaq kjo pagesë duhet bërë deri në ditën e hyrjes. Ditën e hyrjes i merr çelësat e banesës tënde të re.
Meqenëse në shumë raste, janë shumë vetave që ju vihet në dispozicion banesa e tyre e re, mund të jetë kështu që paraprakisht të caktohet një kohë, kur mund të shfrytëzosh ashensorin, që shpërngulja jote të rrjedh sa më mirë që është e mundur.

Kënaqu me banesën tënde të re
Të blesh një banesë të një ndërtimi të ri, është zakonisht një proces shumë më i gjatë se sa të blesh banesë ekzistuese, por kur të jepet mundësia ta ndjesh se ti je banori i parë të banosh pikërisht këtu, do ta ndjesh se ia vlente të presësh.